حکم کشیدن قلیان از نظر مراجع تقلید
قلیان، سنت یا آسیب؟
قلیان از دیرباز بخشی از فرهنگ شرقی و به‌ویژه ایرانیان بوده است. صدای قل‌قل قلیان در خانه‌های قدیمی، قهوه‌خانه‌ها و جمع‌های خانوادگی، یادآور دورهمی‌های سنتی و صمیمی است. اما با گذر زمان، نگرانی‌های پزشکی درباره مضرات قلیان بیشتر شده و این سوال مطرح شده است که “حکم کشیدن قلیان از نظر مراجع تقلید چیست؟”
در این مقاله، با بررسی دیدگاه فقهی مراجع تقلید، همچنین توجه به جنبه‌های پزشکی و فرهنگی، به بررسی دقیق حکم کشیدن قلیان در اسلام و فرهنگ ایرانی می‌پردازیم.
بخش اول: قلیان در فرهنگ ایرانی؛ از دیروز تا امروز
قلیان در دوران صفوی و قاجار به‌شدت محبوب شد. درباریان، شعرا و حتی برخی علمای قدیم، در محافل رسمی از قلیان استفاده می‌کردند. اما در دنیای امروز، این ابزار سنتی، به دلایلی همچون وجود تنباکوهای معطر، نیکوتین، افزودنی‌های شیمیایی و زغال مصنوعی، به یک مسئله بهداشتی و حتی مذهبی تبدیل شده است.
بخش دوم: دیدگاه فقه اسلامی درباره ضرر داشتن
در فقه شیعه، یکی از اصول مهم قاعده “لاضرر” است. طبق این اصل، اگر چیزی باعث ضرر جدی به بدن انسان شود، حرام می‌شود. این اصل یکی از پایه‌های صدور حکم درباره سیگار، مشروبات الکلی و حالا قلیان است.
پس بهتر است قبل خرید قلیان حکم شرعی استفاده از آن را از دیدگاه اسلامی بدانید:
هر چیزی که ضرر قطعی برای جسم یا روح داشته باشد، جایز نیست. در موارد شک، باید به تشخیص پزشک و علم روز توجه کرد. لذت بردن از یک چیز (مثل قلیان) اگر با ضرر همراه باشد، مجوز شرعی ندارد.
بخش سوم: نظر مراجع تقلید درباره قلیان
1. آیت‌الله سید علی خامنه‌ای (رهبر معظم انقلاب):
«اگر استفاده از قلیان موجب ضرر قابل توجه باشد، استعمال آن جایز نیست.»
یعنی در مواردی که قلیان باعث بیماری یا وابستگی شود، کشیدن آن از نظر شرعی مشکل‌دار است.
2. آیت‌الله مکارم شیرازی:
«هرگونه دخانیاتی که برای سلامتی ضرر دارد، حکم به حرمت دارد.»
آیت‌الله مکارم در فتاوای مختلف، هم سیگار و هم قلیان را به خاطر مضرات پزشکی، حرام دانسته‌اند.
3. آیت‌الله نوری همدانی:
«اگر ضرر قلیان از لحاظ علمی و پزشکی ثابت شود، استعمال آن جایز نیست.»
این فتوا باز هم تأکید بر وابستگی حکم شرعی به تشخیص علمی ضرر دارد.
4. آیت‌الله سیستانی:
«اگر ضرر استعمال قلیان زیاد باشد یا باعث اعتیاد شود، جایز نیست.»
حکم منع با اثبات ضرر قابل توجه یا ایجاد وابستگی همراه است.
بخش چهارم: نظر علم پزشکی؛ قلیان چقدر مضر است؟
علم پزشکی مدرن تقریباً در این زمینه اتفاق‌نظر دارد:
دود قلیان حاوی نیکوتین، مونواکسید کربن، فلزات سنگین و مواد سرطان‌زاست.
کشیدن یک ساعت قلیان برابر با مصرف 100 سیگار است!
قلیان باعث بیماری‌های ریوی، قلبی، سرطان دهان و کاهش سیستم ایمنی بدن می‌شود.
استفاده مشترک از شلنگ قلیان، احتمال انتقال بیماری‌های ویروسی و باکتریایی را افزایش می‌دهد.
بنابراین طبق قاعده اسلامی “اگر ضرر قطعی باشد، مصرف آن حرام می‌شود”، بسیاری از مراجع تقلید حکم به حرمت کشیدن قلیان می‌دهند.
بخش پنجم: جوانان، قلیان و مسئولیت اجتماعی
یکی از نگرانی‌های بزرگ جامعه امروز، گرایش جوانان و نوجوانان به قلیان به‌عنوان یک سرگرمی اجتماعی است. متأسفانه برخی از کافه‌ها و رستوران‌ها قلیان را به‌عنوان بخشی از خدمات جذاب معرفی می‌کنند. این در حالی است که:
وابستگی روانی به قلیان بسیار بالاست.
شروع مصرف قلیان در سن پایین، دروازه ورود به سایر دخانیات است.
آسیب‌های اجتماعی مانند کاهش تمرکز، ضعف حافظه، افت تحصیلی و افزایش پرخاشگری ممکن است در مصرف‌کنندگان مداوم دیده شود.
بخش ششم: قلیان در نگاه شرع؛ حکم ثابت یا متغیر؟
نکته بسیار مهم در فقه اسلامی این است که برخی احکام وابسته به زمان و شرایط هستند. مثلاً:
اگر زمانی قلیان بدون مواد مضر بوده و صرفاً یک وسیله سنتی محسوب می‌شد، حکم حرمت برای آن وجود نداشت.
اما امروز با تغییر ترکیبات تنباکو، افزودنی‌های شیمیایی و اثبات مضرات پزشکی، حکم آن نیز تغییر کرده و مصرف آن در شرایط معمولی جایز نیست.
بخش هفتم: آیا قلیان بدون نیکوتین حلال است؟
سؤالی که برای بسیاری مطرح است این است که:
آیا قلیان‌های بدون نیکوتین و گیاهی هم حرام‌اند؟
پاسخ مراجع در این مورد متفاوت است. برخی معتقدند اگر هیچ ضرر پزشکی ثابت‌شده‌ای نداشته باشد، حرام نیست.
اما برخی دیگر می‌گویند عادت به دود و شبیه‌سازی رفتارهای اعتیادآور، خودش اشکال دارد.
بنابراین، حکم بستگی به ترکیب تنباکو، نوع قلیان و مقدار مصرف دارد.
نتیجه‌گیری: آیا باید قلیان را کنار گذاشت؟
بر اساس آنچه گفته شد:
کشیدن قلیان در حالتی که ضرر جسمی و اعتیاد دارد، حرام است.
در صورت نبود ضرر مشخص، ولی عادت‌ساز بودن یا احتمال ورود به دخانیات دیگر، مکروه و ناپسند شمرده می‌شود.
شریعت اسلامی همواره بر حفظ سلامت جسم و روح تأکید دارد. قلیان، به‌ویژه با شرایط امروزی، بیشتر یک تهدید است تا تفریح.
پیشنهاد برای شما
اگر به فرهنگ سنتی قلیان علاقه دارید ولی نگران سلامت خود هستید، پیشنهاد می‌شود:
از قلیان‌های دکوری یا دمنوشی بدون دود استفاده کنید.
جلسات دورهمی را با چای ایرانی، بازی‌های فکری یا موسیقی جایگزین کنید.
به جای استفاده از تنباکوهای معطر، از روش‌های بدون ضرر مثل عطر درمانی و اسانس‌های مجاز بهره ببرید.
